TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA 1

  • Tiếng Việt
  • Français
  • English

Tỉnh Bắc Ninh đầu thế kỷ XX ra sao?

6:00 21/03/2018

Nằm cách Hà Nội 26 km, cách Hải Phòng 94km, thành phố có khoảng 8.000 dân và là nơi đặt trụ sở của tòa giám mục Tây Ban Nha ở phía Bắc Bắc Kỳ. Nơi đây còn có một thành trì được xây dựng từ thời nhà Lê với chu vi khoảng 3km và một nhà thờ lớn. Mặc dù  không phải là trung tâm sản xuất chính, Bắc Ninh vẫn giữ vai trò khá quan trọng về mặt thương mại. Đây là trung tâm trao đổi các mặt hàng thực phẩm và hàng hóa sản xuất trong hoặc ngoài tỉnh hoặc đến từ Trung Quốc qua Cao Bằng, Lạng Sơn. Ngôi chợ chính thường khá đông đúc, các cửa hàng chạy dọc con phố chính luôn đầy ắp hàng hóa.

Trong cuốn “Niên giám hành chính, thương mại và kỹ nghệ” hiện bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, ký hiệu S 189, trang 354-355; 488-491 có bài viết về tỉnh Bắc Ninh năm 1907, cung cấp một số thông tin về vị trí, diện tích, khí hậu, dân cư, đơn vị hành chính… của tỉnh. Chúng tôi dịch nguyên văn và xin trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc.

anh bac ninh

 

Tỉnh Bắc Ninh năm 1907, nguồn: Trung tâm lưu trữ quốc gia I 

Dân số: Tỉnh Bắc Ninh năm 1907 có 322.639 người Việt, 148 người Hoa và 102 người Âu.

Đơn vị hành chính:

 

Đơn vị hành chính:

Phủ

Huyện

Số

tổng

 

Từ Sơn

Đông Ngàn

10

67

Quế Dương

7

39

Tiên Du

8

50

Yên Phong

6

63

Võ Giàng

10

78

 

Thuận Thành

Gia Lâm

7

66

Văn Giang

4

30

Gia Bình

8

67

Xiêu Loại

9

75

Lang Tài

10

75

Tổng số:

79

610

 

Tỉnh lị Bắc Ninh:

Ranh giới và diện tích:

Tỉnh Bắc Ninh giới hạn ở 20°55′ – 21°15’ vĩ độ Bắc, 103°22′ – 103°55′ kinh độ Đông. Địa giới của tỉnh được xác định như sau: phía Bắc giáp tỉnh Bắc Giang; phía Đông và phía Nam giáp tỉnh Hải Dương và Hưng Yên; phía Tây giáp tỉnh Hà Đông và Phúc Yên.

Về ranh giới tự nhiên, 3 bề của tỉnh Bắc Ninh đều có sông: phía Tây-Nam có sông Hồng; phía Bắc có sông Cầu và phía Đông có sông Thái Bình. Diện tích đo được là 81.200 ha (812 km2) trong đó 75.400 ha là đất canh tác.

Tỉnh Bắc Ninh phân bố không đều. Đoạn dài nhất tính từ ranh giới phía Đông huyện Quế Dương đến phía Tây huyện Gia Lâm là 50 km. Do tỉnh Bắc Ninh nằm trong vùng đồng bằng châu thổ nên nơi đây chỉ có một vài ngọn đồi trọc không quá cao. Ngọn núi cao nhất của tỉnh là núi Chè thuộc huyện Tiên Du, cách tỉnh lỵ 12km.

Đường giao thông:

Bắc Ninh là tỉnh có khá nhiều tuyến đường bộ và được bảo trì tốt. Tuyến đường chính mà xe cộ có thể lưu thông được là tuyến Hà Nội – Lạng Sơn chạy qua tỉnh tính từ sông Hồng đến Đáp Cầu. Ngoài ra, còn một số tuyến khác như: Thái Nguyên – Bắc Ninh, Bắc Ninh – Hải Dương qua Lạc Thọ và Hà Nội – Hải Dương qua Cẩm Giàng.

Hai tuyến xe lửa đảm bảo giao thông trong tỉnh đó là:

  1. Tuyến Hà Nội – biên giới Trung Quốc chạy qua tỉnh với chiều dài 25km, qua 7 ga là Gia Lâm, Yên Viên, phủ Từ Sơn, chùa Lim, Bắc Ninh, Thị Cầu, Sông Cầu.
  2. Tuyến Hà Nội – Việt Trì chạy qua Gia Lâm và Yên Viên.

Công ty vận tải đường sông là đơn vị đảm bảo dịch vụ vận tải thường xuyên với Hải Phòng, Phả Lại, Phủ Lạng Thương qua sông Cầu với bến tàu duy nhất là Đáp Cầu.

Tỉnh Bắc Ninh có duy nhất một con sông đào đó là sông Đuống (canal des Rapides). Sông này nối sông Hồng với sông Thái Bình và rút ngắn gần một nửa khoảng cách từ Hà Nội đi Hải Dương. Tuy nhiên, tàu bè chỉ có thể qua lại vào mùa nước lớn. Vào thời điểm đó, các pháo thuyền và tàu sà lúp không đi lại được do dòng nước chảy xiết và rất nhiều cát gây tắc nghẽn lòng sông khiến việc lưu thông trở nên vô cùng khó khăn.

Canh nông: Cây trồng quan trọng nhất của tỉnh là cây lúa, chiếm diện tích khoảng 75.000 hec ta với 2 vụ/năm. Ngoài ra,tỉnh còn trồng ngô, khoai, mía đường, thầu dầu,lạc, trầu và cau.

Ngành kỹ nghệ bản xứ: Những ngành kỹ nghệ chính của người dân trong tỉnh gồm có: nghề gốm, nghề kim hoàn, nghề sơn mài, nghề dệt vải lanh và vải bông.

Gỗ: Tỉnh Bắc Ninh chủ yếu cung ứng củi đốt. Tuy nhiên, nơi đây còn có khá nhiều loại cây khác như: thông, tre và cây ăn quả thuộc các xứ nhiệt đới.Một lượng lớn đồi trọc có khả năng được phục hồi bằng việc trồng thông, sẽ là sản vật mang lại nhiều lợi nhuận trong tương lai.

Bắc Ninh: Nằm cách Hà Nội 26 km, cách Hải Phòng 94km, thành phố có khoảng 8.000 dân và là nơi đặt trụ sở của tòa giám mục Tây Ban Nha ở phía Bắc Bắc Kỳ. Nơi đây còn có một thành trì có từ thời nhà Lê với chu vi khoảng 3km và một nhà thờ lớn. Mặc dù  không phải là trung tâm sản xuất chính, Bắc Ninh vẫn giữ vai trò khá quan trọng về mặt thương mại. Đây là trung tâm trao đổi các mặt hàng thực phẩm và hàng hóa sản xuất trong hoặc ngoài tỉnh hoặc đến từ Trung Quốc qua Cao Bằng, Lạng Sơn. Ngôi chợ chính thường khá đông đúc, các cửa hàng chạy dọc con phố chính luôn đầy ắp hàng hóa. Tuy nhiên, không nên quá kỳ vọng vào việc có thể làm ăn lớn tại Bắc Ninh bởi vì ngoại trừ việc buôn bán gạo diễn ra khá sôi động vào tháng 12 và tháng 6 hoàn toàn nằm trong tay người Hoa, các giao dịch khác mặc dù nhiều song quy mô lại nhỏ. Nhìn chung, chỉ có hoạt động buôn bán lẻ mới được xem là mang lại hiệu quả do chi phí ban đầu thấp, thời gian quay vòng vốn nhanh.

Tỉnh có xưởng thêu lớn được xây dựng từ lâu đời là Nam và Nam Quất. Hai xưởng này đã tạo công ăn việc làm cho một lượng lớn lao động – những người có thể làm việc ngay tại xưởng hoặc tại nhà của mình.

Tháng 6 năm 1904, văn phòng Tòa Công sứ được chuyển từ Thị Cầu về Bắc Ninh, nơi tập trung các công sở của tỉnh.

Nguyễn Hiền

Trung tâm Lưu trữ quốc gia I  

——

Tài liệu tham khảo:

Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, Niên giám hành chính thương mại và kĩ nghệ, phần I, năm 1907, S 189, tr. 354-355, 488-491

Liên Hệ Phòng Đọc

891529 truy cập

143 trực tuyến

Liên kết Website