TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA 1

  • Tiếng Việt
  • Français
  • English

E.Hébrard đã biến công trình Đại học Đông Dương thành “phòng thí nghiệm” như thế nào?

10:44 07/11/2017

Không phải ngẫu nhiên mà sự ra đời của công trình Đại học Đông Dương được coi là một bước ngoặt trong lịch sử ở xứ thuộc địa, cả trên bình diện xã hội lẫn kiến trúc.

DH Dong Duong

Toàn cảnh Trường Đại học Đông Dương, nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia I

Năm 1906, Đại học Đông Dương ra đời theo quyết định của Toàn quyền Đông Dương Paul Beau (ký ngày 16.5.1906). Quyết định thành lập Trường Đại học Đông Dương ở thời điểm đó cũng là một vấn đề được nhiều người quan tâm. Theo tác giả Arnauld Le Brusq trong “Việt Nam qua kiến trúc thuộc địa” thì đây là hệ quả của sự thất bại về chính trị, bởi việc phá bỏ nền giáo dục truyền thống và sự chiến thắng của Nhật Bản trước Nga là những nguyên nhân thúc đẩy thanh niên Việt Nam, những người bị các nhà nho chống lại giới thực dân như Phan Bội Châu, người theo chủ nghĩa dân tộc kêu gọi lên đường Đông Du, tức là theo học tại các trường đại học của đất nước mặt trời mọc – ngôi nhà hiện đại kiểu Châu Á. Một số nhà sử học trong nước cũng cho rằng việc Pháp mở trường là nhằm thu hút giới nho sĩ Việt Nam, hạn chế học sinh Việt Nam sang Nhật du học theo phong trào Đông Du đang nổi lên do Phan Bội Châu lãnh đạo . Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng Paul Beau và người tiền nhiệm của ông ta là Paul Doumer coi trường đại học cũng như hệ thống đường sắt, cầu cống, đường xá mà họ xây dựng ở vào thời điểm giao nhau của thế kỷ XIX và XX.

Công cuộc khai thác thuộc địa của Pháp tại Đông Dương lần 2 (1919 – 1929) đã làm thay đổi bộ mặt Hà Nội nói riêng và Đông Dương nói chung. Tuy nhiên, người Pháp cũng nhận ra rằng việc áp đặt một cách cứng nhắc những giá trị văn hoá chính quốc vào một xứ sở vốn có truyền thống văn hoá lâu đời gây nên nhiều bất cập. Theo kiến trúc sư Trần Quốc Bảo trong “Phong cách kiến trúc Đông Dương những tìm tòi đầu tiên theo hướng hiện đại và dân tộc”, đây chính là bối cảnh thúc đẩy xu hướng mong muốn kết hợp hài hoà giữa văn hoá phương Đông và phương Tây, giữa văn hoá bản địa và chính quốc đã diễn ra ở nhiều lĩnh vực mà kiến trúc là một trong những lĩnh vực đi tiên phong. Trong “Việt Nam qua kiến trúc thuộc địa”, tác giả Arnauld Le Brusq đã dẫn lại lời của một nhà cải cách giáo dục (Albert Sarraut – người viết) khi phản đối phong cách kiến trúc do Sở Công thự phổ biến ở thời điểm đó như sau: “Sau 3 năm vắng mặt, khi trở lại mảnh đất Đông Dương, tôi vô cùng đau đớn khi nhận ra rằng bên cạnh những công trình mang phong cách nghệ thuật bản địa, người ta áp đặt lên đó là một sự đối đầu tàn nhẫn, những cục bê tông cốt thép và bản sao kiến trúc Muy-ních đã lấn át quyền thể hiện khả năng sáng tạo theo thị hiếu của người Pháp”. Những dòng trên đây đã khơi dậy mong muốn về một bản sắc kiến trúc riêng cho Đông Dương – một trọng trách được giao cho Ernest Hébrard, người đã biến dự án xây trường thành một “phòng thí nghiệm” thực thụ.

Toà nhà chính của khu Đại học Đông Dương do kiến trúc sư E.Hébrard thiết kế là công trình kiến trúc đầu tiên theo phong cách kết hợp kiến trúc kinh viện Châu Âu với các thành phần và giải pháp kiến trúc bản địa (mà Ernest Hébrard – Kiến trúc sư hàng đầu của phong cách này, gọi là phong cách Kiến trúc Đông Dương) ra đời tại Hà Nội .

Theo Arnauld Le Brusq, trước khi kiến trúc sư Hernest Hébrard đặt chân đến Hà Nội lần đầu tiên (1922), các đồng nghiệp của ông là Charles Lacollonge và Paul Sabrié đã trình lên Toàn quyền đề xuất xây dựng công trình Đại học Đông Dương và đã được Toàn quyền thông qua. Thậm chí khi đó, việc xây móng và chân công trình với việc đóng gần 2.000 cọc gỗ lim đang trong giai đoạn hoàn thành.

Nhờ vòng hào quang của Giải thưởng La Mã, Hébrard được trao quyền chỉ đạo toàn bộ ê kip thi công công trình, ông tạm dừng thi công công trình này và hướng việc nghiên cứu của mình theo phong cách Châu Á. Tuy nhiên, việc thay đổi phong cách kiến trúc cần thời gian lâu hơn để chín muồi, nếu so sánh với những gì Felix Durnail đã trải qua trong các giai đoạn liên tiếp khi xây dựng chi nhánh ngân hàng Đông Dương tại Sài Gòn.

Ernest Hébrard tập trung vào tính thẩm mỹ và không quá coi trọng cách bài trí – yếu tố khớp nối khu tiền sảnh đã bị mái vòm lấn át với một hội trường hai tầng, một thư viện và rất nhiều phòng làm việc. Bản vẽ mặt đứng cùng nhiều mặt cắt ký tên Sabrié, ghi thời gian lập 1924 và được phê duyệt thi công ngay năm đó vẫn mang dáng dấp của những bức vẽ lấy cảm hứng từ thế kỷ 18 ở Pháp với sự lấn át của các không gian khánh tiết, mái vòm khổng lồ cùng tháp sáng, các trang trí hình vòm xuất hiện cách quãng tại hành lang lưu thông và những bức tượng đối xứng hai bên lối vào.

Nhưng các bản vẽ cũng thể hiện quyết tâm của Hébrard – người đã chính thức trở thành Giám đốc Sở Kiến trúc và Quy hoạch đô thị năm 1923 trong việc thay đổi dáng dấp của tòa nhà. Lúc này, ông hướng thiết kế công trình về các mô hình của Trung Quốc, bắt đầu từ công trình nổi tiếng nhất là hoàng cung thuộc Tử Cấm Thành ở Bắc Kinh. Kết quả là tòa nhà bị Hán hóa một cách dè dặt với một ô văng loe ra trên đệm cửa của mái vòm, với những lớp mái chồng xếp giống như hệ mái bậc thang và tháp sáng có dáng dấp như một nóc phù đồ, mái đua như đường cúp góc ở các hành lang của kiến trúc Trung Hoa.

Mùa hè năm 1924, việc thi công (giao cho Hãng Aviat) được tiến hành trở lại dựa trên những cơ sở mới này. Nhưng Hébrard chưa ngừng trăn trở, ông yêu cầu sửa bản vẽ nhiều lần, chủ yếu bởi kiến trúc sư Gaston Roger để đạt được điều mà sau này ông gọi là “phong cách Đông Dương”, nhưng ở thời điểm đó mới chỉ ở dạng thai nghén.

Công văn trao đổi, các thông báo về thay đổi kích thước, đơn thư khiếu nại của chủ thầu bị dừng thi công do không có bản vẽ chính thức, việc phá hủy một phần công trình đã cho thấy quy mô thử nghiệm của dự án. Thực vậy, quan sát công trình hoàn tất là thấy được tầm vóc của các thay đổi. Mái vòm bị thay thế bằng lầu tứ giác trên chồng 2 lớp mái nặng nề, góc cạnh rõ ràng. Mái đua lúc này đã rõ dáng dấp của các lan can tạo thành từ nhiều cột nhỏ thân vuông, xen kẽ các bức phù điêu chạm khắc và đục lỗ thường chạy quanh sân các đền đài ở Châu Á. Tác giả của dự án ban đầu – kiến trúc sư Sabrié phản đối việc thay đổi và nhiều lần cảnh báo về nguy cơ lạc điệu giữa “chủ nghĩa cổ điển” của ông và phong cách Trung Hoa.

Đến tham quan Đại học Đông Dương, chúng ta sẽ thấy nhiều dấu tích của sự đối nghịch trong thiết kế kiến trúc, chẳng hạn như việc xây thêm cổng nhỏ trên cổng vòm lớn ở mặt sau hay ở phần nội thất khi vẫn giữ mái vòm giả và hàng cột ở tiền sảnh. Những thử nghiệm của Hébrard không chỉ gây phiền phức cho các kiến trúc sư bởi ngay từ năm 1921, họa sĩ Victor Tardieu đã phác thảo một dự án trang trí phù hợp hoàn toàn với chủ nghĩa kinh viện xung quanh. Mái vòm phải tiếp nhận những biểu tượng của Khoa học, Nông nghiệp, Kỹ nghệ và Thương mại. Do trí tưởng tượng bộc phát, họa sĩ đề nghị sơn dòng chữ “La France apportant à sa colonie les bienfaits de la civilisation” (Nước Pháp mang đến cho xứ thuộc địa những lợi ích của nền văn minh) và đối lại “L’Indochine faisant hommage à la France de ses richesses” (Đông Dương cảm phục nước Pháp vì sự giàu có). Ngoài ra, trên bức tường chính của hội trường, ông dự kiến vẽ một loạt chân dung của những người sáng lập Đại học Đông Dương: Paul Doumer, Paul Beau, Albert Sarraut và Maurice Long, xung quanh là các cộng sự của họ.

Theo kiến trúc sư Trần Quốc Bảo, công trình Đại học Đông Dương có thể được coi là thử nghiệm đầu tiên của E. Hébrard theo phong cách kết hợp nên còn thiếu sự ăn nhập giữa nội – ngoại thất công trình. Tuy nhiên với hình khối được tổ chức chuẩn mực theo tinh thần cổ điển kết hợp với các hình thức trang trí mặt đứng theo tinh thần Á Đông, toà nhà chính Đại học Đông Dương có thể coi là công trình tiên phong của trường phái Kiến trúc Đông Dương, một sự kết hợp thành công bước đầu giữa kiến trúc nói riêng và văn hoá phương Đông và phương Tây nói chung ở Hà Nội.

Hoàn thành vào năm 1927, Đại học Đông Dương đặt dấu chấm hết cho sự tồn dư của kiến trúc cổ điển và đánh dấu sự trỗi dậy của nghệ thuật lai tạp nơi phương Tây và phương Đông gặp gỡ.

 

HOÀNG HẰNG – HỒNG NHUNG

Theo Báo Lao động

Liên Hệ Phòng Đọc

898306 truy cập

353 trực tuyến

Liên kết Website