Chính sách giảm thuế dưới triều vua Gia Long, Minh Mệnh qua Châu bản triều Nguyễn

9:28 28/01/2016

Trong quá trình khảo cứu tài liệu Châu bản tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, chúng tôi nhận thấy rằng các vua Gia Long và Minh Mệnh rất quan tâm đến đời sống nhân dân thông qua chính sách giảm thuế.

Có thể nói, Châu bản triều Nguyễn là một bức tranh toàn cảnh về tình hình kinh tế, xã hội Việt Nam thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX. Các bản chiếu, chỉ, dụ, sắc dụ, công đồng truyền, bản kê… đã phần nào phản ánh được bức tranh về nền kinh tế không mấy khởi sắc của nước ta lúc bấy giờ. Sau cuộc nội chiến, tình hình kinh tế nước ta gặp rất nhiều khó khăn, hạn hán diễn ra liên miên. Đứng trước tình hình đó, vua Gia Long, sau đó là vua Minh Mệnh đã đưa ra nhiều chính sách để củng cố nền kinh tế, giúp dân ta thoát khỏi khó khăn.

TT	Tờ	Tập	Năm	Loại	Triều	Trích yếu nội dung
1	93	2	19/1/Gia Long 12 (1813)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Thần dân trong cả nước đều rõ: nay miễn tha cho dân các hạng thuế dung, thuế đinh, thuế điền còn thiếu trong 7 năm, kể từ năm Nhâm Thìn đến năm Mậu Thìn.
2	94	2	19/3/Gia Long 12 (1813)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Bình Hòa được rõ: Nay giảm thuế tô tức 4 phần 10 của năm nay do mùa màng thất bát.
3	101	2	12/3/Gia Long 13 (1814)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Thần dân cả nước được rõ: Nay giảm các hạng thuế năm Giáp Tuất vì thời tiết năm nay không thuận lợi.
4	104	2	2/4/Gia Long 14 (1815)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn thần Bình Hòa được rõ: nay chuẩn giảm các hạng tô thuế 3 phần 10 năm Ất Hợi.
5	107	2	17/3/Gia Long 14 (1815)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Bình Hòa được rõ: nay chuẩn giảm 5 phần 10 các hạng thuế năm Bính Tý.
6	108	2	17/3/Gia Long 15 (1816)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Bình Hòa được rõ: nay chuẩn miễn các thứ thuế từ năm Kỷ Tỵ đến năm Nhâm Thân, cộng 4 năm.
7	113	2	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn Bình Hòa được rõ: nay chuẩn giảm 3 phần 10 về tô thuế năm Đinh Sửu.
8	121	3	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Cao Bằng được rõ: tô tức vụ hè các ruộng công, tư điền nay năm chuẩn giảm 2/10. Sau đó giảm rồi, còn bao nhiêu phải thu đủ số. Chiếu cho trấn Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hưng Hóa giống như trên.
9	123	3	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Sơn Tây được rõ: tô tức vụ hè các công tư điền năm nay chuẩn giảm 2/10. Sau khi giảm rồi, lúa vụ hè còn bao nhiêu, chia làm 10 phần, 6 phần nạp bằng tiền, còn 4 phần đợi khi thu hoạch lúa vụ đông phải thu đủ số ấy.
10	124	3	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Hải Dương được rõ: về tô tức vụ hè các công tư điền năm nay chuẩn giảm 2/10. Sau khi giảm rồi, lúa vụ hè còn bao nhiêu, chia làm 10 phần, 6 phần nạp bằng tiền, còn 4 phần đợi khi thu hoạch lúa vụ đông, phải thu đủ mà nạp.
11	126	3	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Khâm sai Tổng trấn Bắc Thành được rõ: Tô tức công tư điền vụ hè năm nay chuẩn giảm 2/10. Các hạng điền thổ theo lệ phải nộp lúa căn cứ theo mẫu, công tư điền vụ hè chuẩn giảm 2 phần.
12	127	3	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: nay chuẩn giảm tiền thuế năm Đinh Sửu giảm 4/10. Đồng niên công tư điền tô tức cũng chuẩn giảm 5/10. Chiếu doanh Quảng Trị. Quảng Bình như trên.
13	131	3	29/4/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Bình Thuận được rõ: Thuế lệ các hạng nộp thóc năm Đinh Sửu này đều giảm 3/10.
14	186	3	3/11/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Thanh Hoa được rõ: thóc tô các ruộng công tư vụ hè năm Đinh Sửu giảm 3/10. Các hạng điền thổ phải nộp lúa, căn cứ vào số mẫu và hạng bậc theo lệ thuế công tư điền chiết toán giảm vụ đông 3 phần.
15	187	3	3/11/Gia Long 16 (1817)	Chiếu	Gia Long	Chiếu: Trấn quan Nghệ An được rõ: Thuế dung thân năm Đinh Sửu giảm 4/10. Công tư điền vụ hè giảm 5/10, vụ thu giảm 1/10. Các hạng điền thủ vụ thu theo lệ cho nạp lúa, cũng chiết toán cho chuẩn giảm 1 phần.
16	64	10	3/3/Minh Mệnh 6 (1825)	Chỉ	Minh Mệnh	Phụng chỉ: Châu Bố Chánh thuộc doanh hạt Quảng Bình do giá gạo đắt đỏ nên gia ân cho đóng tiền thay nộp thuế để tỏ rõ cái ý vui Xuân ban phúc, chăm sóc nỗi uẩn khúc của dân.
17	66	10	11/3/Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: tỉnh Quảng Ngãi tâu báo địa phương ấy từ vụ xuân đến nay trời ít mưa, lúa khô hạn không trổ bông được hoặc trổ bong được mà không có hạt chắc nên gia ân cho miễn giảm 5/10 số thóc các loại ruộng mà toàn hạt ấy phải đóng trong năm Minh Mệnh 6.
18	71	10	1/4/Minh Mệnh 6 (1815)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Giảm thuế cho toàn hạt Quảng Nam,vào năm Minh Mệnh 6 ruộng nào bị tổn thất 5 phần thì cho miễn giảm 3/10 thóc thuế, ruộng nào bị tổn thất 6 phần thì cho miễn giảm 4/10…
19	74	10	15/4/Minh Mệnh 6 (1815)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Hai trấn Nghệ An, Thanh Hóa mất mùa nên chuẩn cho miễn giảm giá gạo.
20	78	10	23/4/Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Cho miễn giảm thuế và cho nộp thay thuế bằng tiền cho toàn hạt Quảng Nam.
21	81	10	1/5/Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Miễn giảm thuế cho dân bị thất bát do thiên tai ở tỉnh Thừa Thiên.
22	85	10	4/5/Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Miễn giảm thuế cho dân bị thiên tai mất mùa ở tỉnh Quảng Trị.
23	86	10	13/5/Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Miễn thuế thân, thuế dung cho 2 xã dừng chân trong chuyến đi tuần Quảng Nam.
24	100	10	29/5/Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: Miễn giảm thuế và đóng thay bằng tiền giúp dân lúc mất mùa ở phủ hạt Thừa Thiên.
25	103	10	7/6/ Minh Mệnh 6 (1825)	Thượng dụ	Minh Mệnh	Thượng dụ: cho được đóng thuế bằng tiền thay cho thóc ở địa phương tỉnh Quảng Trị.
26	111	10	9/7/Minh Mệnh 6 (1825)	Chỉ	Minh Mệnh	Phụng chỉ: miễn giảm thuế cho vùng bị thiên tai, mất mùa ở tỉnh Quảng Nam.

Đứng trước tình hình kinh tế thế kỉ XIX đến đầu thế XX đang gặp khó khăn như vậy, các vua Gia Long và Minh Mệnh đã đưa ra những chính sách miễn giảm thuế và chẩn cấp cho dân. Người nghèo có thể vay gạo, thóc sang vụ sau trả hoặc mua gạo với giá rẻ hơn bình thường không giới hạn về số lượng.

Triều vua Gia Long đã phân ra nhiều thứ thuế kèm theo các chính sách quản lý và miễn trừ thích hợp. Châu bản tờ 93, tập 2 năm Gia Long 12 (1813): “… Nay chuẩn ban xuống cho trong 7 năm từ Nhâm Tuất, Quý Hợi, Giáp Tý, Ất Sửu, Bính Dần, Đinh Mão, Mậu Thìn, phàm các loại thuế ruộng đất, các loại tiền thuế thóc, cũng với những sản vật nộp riêng khác của dân đinh mà bị thiếu, thì cho dân được xá miễn để hưởng ân mưa móc, vỗ về nạn dân”. Ngoài ra, thuế sẽ được giảm tùy theo mức độ tổn thất do thiên tai địch họa ở địa phương. Bên cạnh đó, nhà nào có người đi làm đường, đào sông, xây thành… cũng thuộc vào diện được miễn giảm thuế. Nếu đã nộp thuế sản vật thay vào đó sẽ cho miễn thuế đinh. Thuế dành cho các thương thuyền nước ngoài cũng được tính dựa trên kích thước thuyền đánh cá to hay bé để tạo cơ sở tính thuế.

Đến thời vua Minh Mệnh cũng có những chính sách miễn giảm thuế tương tự thời vua Gia Long. Người dân có thể nộp thuế bằng các hình thức khác nhau, chẳng hạn nếu giá thóc gạo lúc bấy giờ quá đắt đỏ thì có thể nộp thuế bằng tiền; Căn cứ vào từng thời điểm để thu và miễn giảm thuế cho thích hợp. Châu bản tờ 81 tập 10, Minh Mệnh 6 (1825) là một minh chứng như vậy.

Tạm dịch:

Thượng dụ: Địa phương Thừa Thiên vụ đông năm ngoái thời tiết ít mưa, công việc nhà nông không được thuận lợi. Tháng 2 năm nay, ruộng lúa bị khô hạn không thể trổ bông được hoặc nếu có trổ bông lại gặp gió bấc nên kết hạt không tốt, phủ ấy tấu báo đã giao cho bộ Hộ bàn bạc tâu lên. Nay chuẩn y lời bàn, chiếu tùy theo số phần bị tổn thất, gia ơn cho miễn giảm số thóc thuế các loại phải nộp vào năm Minh Mệnh 6 này. Phàm ruộng lúa bị tổn thất 4 phần mà tô thóc phải nộp 10 phần thì cho giảm 2 phần. Tổn thất 5 phần cho miễn giảm 3 phần, tổn thất 6 phần thì miễn giảm 4 phần, tổn thất 7 phần thì miễn giảm 5 phần, tổn thất 8 phần trở lên thì cho miễn toàn bộ. Số thóc thuế còn lại phải nộp là bao nhiêu chiếu theo lệ thu cho hết. Ngươi Bùi Tăng Huy, Vũ Doãn Đạo dốc hết sức làm theo lệnh của trẫm để dân chúng đều được hưởng ân huệ. Bọn Tổng mục, Lý trưởng, Tư lại, Khố tử không được dung cho chúng, nếu không chúng sẽ gây nhũng nhiễu ở dân. Kẻ nào làm trái ý nếu bị phát giác sẽ trị trọng tội không tha. Dụ văn này được niêm yết và sao ra 1 bản trên giấy vàng truyền xuống toàn thôn, xã, hạt được biết. Khâm mệnh.

Các vua Gia Long và Minh Mệnh còn cho thực hiện chính sách giảm thuế trong nhiều dịp khác nhau như: nhân dịp đất nước mừng đại lễ, vua ban chính sách giảm thuế cho dân để dân cùng chung niềm vui của đất nước hoặc thời tiết không thuận lợi; Thiên tai địch họa xảy ra, triều đình cũng thực hiện chính sách giảm thuế cho dân bớt đi một phần khó khăn…

Tài liệu tham khảo: